W ustawie z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych słowo „proporcjonalny” pojawia się 14 razy. W niniejszym artykule omawiamy te regulacje, które mają najistotniejsze znaczenie w kontekście prawidłowości działań zamawiającego.

Obowiązek stosowania przez instytucje zamawiające zasady proporcjonalności wynika z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylającej dyrektywę 2004/18/WE (dalej: dyrektywa). W myśl motywu 1 preambuły do tej dyrektywy udzielanie zamówień publicznych przez instytucje państw członkowskich lub w imieniu tych instytucji musi być zgodne m.in. właśnie z zasadą proporcjonalności.

Zasada proporcjonalności w doktrynie i orzecznictwie europejskim

W piśmiennictwie na szczeblu europejskim wskazuje się, że zasada proporcjonalności wymaga w ogólności, aby podjęte działania były proporcjonalne do celów. Podnosi się również jej istotność w kontekście interpretacji przepisów dyrektywy „w sposób zbalansowany (wyważony), taki który ograniczy proceduralne obciążenia zarówno dla zamawiających jak i wykonawców (co jest istotne zarówno z samej zasady jak i dla wspierania krajowych i unijnych celów poprzez zachęcanie do udziału w postępowaniach zamówieniowych najlepszych wykonawców), oraz uniknięcia innych niepotrzebnych ograniczeń swobód władz krajowych w zakresie realizacji ich celów, dostosowanych do konkretnych okoliczności”1.

Ocena proporcjonalności powinna zawsze odbywać się w stosunku do konkretnego celu i środka, a nie w sposób ogólny czy abstrakcyjny. Analiza spełnienia przesłanek tej zasady wymaga ustalenia realizowanego celu oraz podejmowanych środków, a następnie oceny, czy przedmiotowe środki są właściwe i nie wykraczają poza to, co jest niezbędne do osiągnięcia planowanego celu2.

Jako jedna z ogólnych zasad prawa Unii Europejskiej zasada proporcjonalności wymaga, by akty instytucji nie wykraczały poza to, co odpowiednie i konieczne do realizacji uzasadnionych celów, którym mają służyć dane przepisy, przy czym w przypadku gdy istnieje możliwość wyboru spośród większej liczby odpowiednich rozwiązań, należy stosować to najmniej dotkliwe, a wynikające z tego niedogodności nie mogą być nadmierne w stosunku do zamierzonych celów3.

Istotę zasady proporcjonalności najpełniej oddaje tzw. test proporcjonalności, czyli wykazanie, że podjęte działania są adekwatne i konieczne do osiągnięcia celu4. W wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: TSUE, Trybunał), wydanym 10 grudnia 2002 r. w sprawie C-491/01 (The Queen p. Secretary of State for Health, ex parte British American Tobacco) wskazano natomiast, że poszanowanie zasady proporcjonalności wymaga odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania:

• Czy przyjmowany środek jest właściwy dla osiągnięcia zakładanego celu i nadaje się do jego realizacji?
• Czy środek nie wykracza poza to, co niezbędne, a tym samym czy nie jest nadmierny, oraz czy inne środki byłyby wystarczające do osiągnięcia planowanego celu?

Zasada proporcjonalności w nowej ustawie

W ustawie z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (DzU z 2019 r., poz. 2019 ze zm.; dalej: nowe pzp) słowo „proporcjonalny” w różnych jego odmianach pojawia się 14 razy. Poniżej przedstawiamy regulacje najistotniejsze z punktu widzenia prawidłowości działań zamawiającego.

Zasady przygotowania i przeprowadzania postępowania (art. 16 pkt 3)
W myśl art. 16 pkt 3 nowego pzp zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia w sposób proporcjonalny. Przepis ten stanowi odpowiednik art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 1843 ze zm.; dalej: pzp z 2004 r.).

[...]

Irena Skubiszak-Kalinowska
radca prawny, prowadzi Kancelarię Radcy Prawnego Irena Skubiszak-Kalinowska; wykładowca; doktorantka na UW; wyróżniona w prestiżowym rankingu indywidualnych prawników Chambers Europe 2016, 2018 i 2019