Omawiamy raport UZP dotyczący wpływu zmian wprowadzonych nowelizacjami pzp z 29 sierpnia 2014 r. i z 22 czerwca 2016 r. na stosowanie pozacenowych kryteriów oceny ofert w postępowaniach o udzielenie zamówienia.

Raport dotyczący kryteriów oceny ofert – wpływ zmian wprowadzonych nowelizacjami ustawy Prawo zamówień publicznych z dnia 29 sierpnia 2014 r. i z dnia 22 czerwca 2016 r. na stosowanie pozacenowych kryteriów ofert w postępowaniach o zamówienie publiczne” (dalej: Raport) został opublikowany przez UZP w maju 2017 r. Jego autorzy wskazują, że kryteria oceny ofert, jako narzędzie wyboru optymalnej oferty, pozwalają na konkurowanie wykonawców pod względem takich aspektów jak m.in.: parametry, jakość, koszty eksploatacji czy oddziaływanie na środowisko.

Nowelizacja z 2014 r.

UZP w Raporcie odnosi się do zmian legislacyjnych z 2014 r., których założeniem było ograniczenie negatywnych zjawisk, polegających na wyborze oferty najkorzystniejszej przy zastosowaniu tylko jednego kryterium – ceny, czyli skupianiu się zamawiającego wyłącznie na tym, aby otrzymać jak najtańszy produkt, bez zwracania uwagi na potrzebę zagwarantowania odpowiedniej jego jakości. Taka polityka zakupów prowadzi, zdaniem UZP, do nabywania dostaw, usług, robót budowlanych, których cena nabycia jest co prawda niska, ale koszty utrzymania – bardzo wysokie, a poziom jakości często pozostawia wiele do życzenia. W efekcie powoduje to konieczność wydatkowania dodatkowych środków na realizację zamówienia. Jak zauważa się w Raporcie, nowelizacja z 2014 r. nie przyniosła zakładanego efektu. Zamiast wykorzystać kryteria ukierunkowane na otrzymanie produktu czy usługi o określonej jakości, zamawiający skupili się na formalnym wypełnianiu nakazu prawa, stosując – poza ceną – kryteria odnoszące się do czasu realizacji bądź okresu gwarancji lub wyznaczając dla pozacenowych kryteriów oceny ofert minimalną, często symboliczną wagę procentową (np. cena – 99%, termin dostawy – 1%).

Nowelizacja z 2016 r.

W Raporcie wskazano, że następna próba zmiany sytuacji w zakresie efektywnego stosowania pozacenowych kryteriów oceny ofert podjęta nowelizacją z 22 czerwca 2016 r. pozwala dostrzec pozytywne efekty.

W obecnym stanie prawnym zamawiający zostali zmuszeni do stosowania pozacenowych kryteriów, których waga byłaby równa 40% lub większa. Nie jest to sytuacja, w której zamawiający planują zamówienie w sposób rozsądny, lecz dalej, jak poprzednio, skupiają się na formalnym wypełnieniu nakazu prawa. Wśród pozacenowych kryteriów oceny ofert przed nowelizacją z 2016 r. dominowały: termin realizacji, czas dostawy, termin gwarancji, następnie termin płatności. Jakość była dopiero na kolejnym miejscu – w postępowaniach powyżej progów unijnych kryterium jakości stosowano w 10% postępowań.

Z opublikowanych w Raporcie zestawień wynika, że po nowelizacji z dnia 22 czerwca 2016 r. nieznacznie wzrosło zastosowanie ceny jako jedynego kryterium oceny ofert w postępowaniach na roboty budowlane i usługi (w postępowaniach ogłaszanych w BZP odpowiednio z 2% do 3% oraz z 7% do 10%; w postępowaniach ogłaszanych w Dzienniku Urzędowym UE – z 8% do 10% oraz z 7% do 15%).

Większy wzrost postępowań z udziałem wyłącznie kryterium ceny odnotowano w zamówieniach na dostawy: z 14% do 22% w postępowaniach poniżej progów unijnych i z 10% do 25% w postępowaniach powyżej progów unijnych. Taki rozwój sytuacji UZP tłumaczy zmianą w treści art. 91 ust. 2a pzp, tj. rezygnacją w tej regulacji z odniesienia się do „przedmiotu zamówienia powszechnie dostępnego o ustalonych standardach jakościowych” na rzecz wskazania, że cena może być zastosowana jako jedyne kryterium oceny ofert, jeżeli zamawiający określi w opisie przedmiotu zamówienia standardy jakościowe odnoszące się do wszystkich istotnych cech przedmiotu zamówienia.

Obecnie wśród pozacenowych kryteriów oceny ofert nadal najczęściej stosowany jest termin realizacji/czas dostawy, na drugim miejscu plasuje się kryterium dotyczące gwarancji/rękojmi. Trzecim najczęściej stosowanym obecnie kryterium są jakość, funkcjonalność, parametry techniczne – odsetek postępowań z udziałem tego kryterium wzrósł z 10% do 19%. Na czwartym miejscu pojawiło się kryterium wiedza i doświadczenie, stosowane w 18% postępowań. Jest to związane z nowelizacją art. 91 ust. 2 pzp z 22 czerwca 2016 r., kiedy to do katalogu kryteriów, które zamawiający mogą stosować, dodano organizację, kwalifikacje zawodowe i doświadczenie osób wyznaczonych do realizacji zamówienia, jeżeli cechy te mogą mieć znaczący wpływ na jakość wykonania zamówienia.

Swoboda zamawiającego

Zamawiającemu często trudno jest dobrać odpowiednie kryteria oceny ofert, zwłaszcza gdy jest on do tego bezrefleksyjnie zmuszany przez ustawodawcę. Przykładem może być zamówienie na dostawę leków, gdzie trudno jest określić kryteria inne niż cena. Leki są dokładnie opisane nazwami międzynarodowymi, a ich czas dostawy – ściśle i rygorystycznie określony, często nie ma potrzeby skracania go (kosztem zwiększenia ceny).

[...]

Anna Wojtczyk
doktor nauk prawnych; zastępca kierownika działu zamówień publicznych w Sosnowieckim Szpitalu Miejskim sp. z o.o.